Negocjacje Rzeczpospolitej Polskiej (RP) z Komisją Europejską (KE) dotyczące polskiego Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporność (KPO) nadal trwają.
Nie jest to łatwy proces. Toczy się w interesie społeczeństwa polskiego i europejskiego, którego jesteśmy częścią. Oczekiwanie rzetelnego działania KE w postaci oceny przedłożonego dokumentu jest w pełni uzasadnione. Polska wywiązała się z formalnego obowiązku przedstawienia KPO jako instrumentu implementacji Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Recovery and Resilience Facility – RRF) przygotowanego przez Unię Europejską (UE) w odpowiedzi na skutki koronakryzysu.
UE rozpoczęła politykę przeciwdziałania gospodarczym skutkom kryzysu Covid-19 od marca 2020 r., czyli w zasadzie od początku pandemii. Od końca maja rozpoczęła przygotowania do wdrożenia Planu Odbudowy UE Next Generation o wartości 750 mld EUR, co stanowi ponad 5,5% PKB 27 krajów UE z 2019 r. Uzgodniony został on w lipcu 2020 r. przez przywódców UE. 11 lutego 2021 r.
Instrument RRF
Rada UE przyjęła Instrument RRF o wartości 672,5 mld euro jako kluczowe narzędzie i główny element Next Generation EU służący odbudowie gospodarki i pomoc dla państw członkowskich w poradzeniu sobie z gospodarczymi i społecznymi skutkami pandemii Covid-19. Źródłem finansowania instrumentu są emisja wspólnego długu w formie obligacji, zaś wydatkowanie nastąpi w formie dotacji bezpośrednich oraz instrumentów zwrotnych. Należy pokreślić, że RRF ma charakter czasowy i 70 % dotacji przyznanych w jego ramach należy rozdysponować do końca 2022. Pozostałe 30% należy w pełni rozdysponować do końca 2023 r. Co do zasady maksymalna wielkość pożyczek na każde państwo członkowskie nie przekroczy 6,8 % jego Dochodu Narodowego Brutto (DNB).
Prowadzenie działań pomocowych ze środków publicznych jest szczególnie utrudnione w UE, gdyż zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) wymaga oceny w aspekcie reguł udzielania pomocy publicznej. W celu ułatwienia działań pomocowych prowadzonych przez poszczególne państwa, KE w okresie pandemii Covid-19 zaprezentowała i wdrożyła szczególne rozwiązania w formie tymczasowych środków pomocy publicznej. Skala doświadczanego kryzysu i potrzeby gospodarek wykraczały poza dotychczasową praktykę i zmusiły KE do zaprezentowania rozwiązań, które ukierunkowane były z jednej strony na przyspieszenie możliwości wdrażania pomocy, zaś z drugiej na radykalne uproszczenie i poszerzenie wachlarza stosowanych narzędzi.
Wpwył COVID-19
KPO opracowano na podstawie diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej Polski spowodowanej wybuchem pandemii Covid-19. Wszystkie gospodarki na świecie odczuły szok popytowy i podażowy, który został zapoczątkowany zamknięciem gospodarki chińskiej, gdyż około 20% światowego handlu półproduktami produkcyjnymi podchodziło z Chin. Rozprzestrzenianie się koronawirusa SARS-CoV-2 wygenerowało zakłócenia we wszystkich sektorach gospodarki światowej na wszystkich rynkach, generując ogromne straty przede wszystkim na rynkach finansowych, w handlu, w usługach i przemyśle. Pomimo podjęcia niespotykanej dotychczas interwencji publicznej w obliczu ogromnego zaburzenia gospodarki zarówno przedsiębiorstwa, struktury państwa, jak i sami obywatele realnie odczuli negatywne skutki kryzysu.
W Polsce, aby wesprzeć gospodarkę i społeczeństwo, wprowadzone zastały kolejne odsłony Tarczy Antykryzysowej, dwie Tarcze Finansowe Polskiego Funduszu Rozwoju, Tarcza Branżowa, jak też uruchomiono pomoc Banku Gospodarstwa Krajowego i Agencji Rozwoju Przemysłu. Łączna zaprogramowana wartość pomocy ze środków publicznych wyniosła ponad 312 mld zł. Bezpośrednie i pośrednie transfery wobec uczestników rynku i osób fizycznych wzmocnione zostały działaniami legislacyjnymi tworząc szerokie instrumentarium reakcji państwa na skutki kryzysu oraz z myślą przeciwdziałania im. Zamrażanie i odmrażanie gospodarki skutkowało ogromnymi stratami, które przynajmniej w części zostały zrekompensowane. Działania krajowe wzmocnione zostały środkami z UE w ramach Polityki Spójności na lata 2014-2020. Miliardy zł w ramach tzw. Funduszowego Pakietu Antywirusowego uzupełniły przygotowaną przez rząd Tarczę Antykryzysową.
Warunki i cele KPO w Polsce
Warunkiem uruchomienia KPO jest ujęcie w nim konkretnych reform umożliwiającym zwiększenie szybkości odbudowy po pandemii oraz wzmocnienie konkurencyjności polskiej gospodarki. Na realizację celów przyjętych w KPO do sierpnia 2026 r. planuje się wydatkowanie całej dostępnej dla Polski w ramach RRF sumy środków bezzwrotnych w wysokości 23,858 mld euro. Polska wnioskowała też o 12,112 mld euro z części pożyczkowej RRF. Łącznie w ramach KPO zaplanowano wydatkowanie 35,970 mld euro.
Celem strategicznym polskiego KPO jest odbudowa potencjału rozwojowego gospodarki utraconego w wyniku pandemii (recovery) oraz wsparcie budowy trwałej konkurencyjności gospodarki i wzrost poziomu życia społeczeństwa w dłuższym horyzoncie czasowym (resilience). Ma on zostać zrealizowany w szczególności poprzez przyspieszenie rozwoju niskoemisyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym, która w sposób odpowiedzialny wykorzystuje zasoby środowiska (green growth), a także rozwój oparty na wykorzystaniu rozwiązań cyfrowych (digital growth).
Realizacja KPO została skoncentrowana wokół następujących pięciu komponentów, stanowiących obszary koncentracji reform i inwestycji:
- Odporność i konkurencyjność gospodarki – reformy procesu budżetowego, edukacji, umiejętności i zatrudnienia oraz wsparcia przedsiębiorstw, w szczególności MŚP oraz transformacja i wzmocnienie odporności podmiotów w łańcuchu żywnościowym, poprawa jakości stanowienia prawa.
- Zielona energia i zmniejszenie energochłonności – reformy dotyczące zielonej transformacji miast na rzecz dostarczania im bodźców rozwojowych, poprawy bezpieczeństwa ekologicznego, wzmocnienia odporności obszarów wiejskich na kryzysy, w tym w zakresie retencji i gospodarki wodno-ściekowej.
- Transformacja cyfrowa – reformy dotyczące rozwoju infrastruktury sieciowej (likwidacja białych plam w dostępie do Internetu szerokopasmowego, rozwój technologii 5G), rozwoju infrastruktury krytycznej (uspójnienie standardów w zakresie bezpieczeństwa publicznego), zwiększania dostępności cyfrowych usług publicznych, podnoszenia kompetencji cyfrowych społeczeństwa oraz inwestycje związane z cyfrową szkołą.
- Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia – reformy dotyczące modernizacji infrastruktury podmiotów leczniczych oraz szerszego wykorzystania rozwiązań cyfrowych, sprzyjające zwiększeniu dostępności i jakości świadczeń zdrowotnych bez względu na miejsce zamieszkania
- Zielona, inteligentna mobilność – reformy dotyczące zwiększania zrównoważonego dostępu do nisko- i zeroemisyjnego transportu, w szczególności poprzez zapewnienie odpowiedniej jakości usług zbiorowych przewozów.
W powyższym układzie komponentów KPO najwięcej środków dostępnych w ramach RRF jest przeznaczonych na komponent B – Zielona energia i zmniejszenie energochłonności – 5,7 mld euro z części grantowej i 8,6 mld euro z części pożyczkowej (łącznie 14,3 mld euro) oraz komponent E – Zielona, inteligentna mobilność – 6,8 mld euro z części grantowej i 0,7 mld z części pożyczkowej (łącznie 7,5 mld euro). Odpowiednio stanowi to 39,8% i 20,9% całości środków planowanych do wydatkowania w ramach KPO.
Organizacja systemu
Szerokość i wielowymiarowość zaplanowanych reform to ogromne wyzwanie organizacyjne, legislacyjne i projektowe. Kluczowe będą zasoby ludzkie, które muszą być wyszkolone i gotowe skutecznie zarządzać i rozliczać projekty. Wdrożenie KPO wiązać się będzie z wielopoziomowym włączeniem instytucji publicznych centralnych i samorządowych oraz koniecznością sprawnej koordynacji wiązek projektów. Już dziś należy także podjąć wysiłek na rzecz usunięcia przeszkód prawnych, administracyjnych i organizacyjnych, aby dysponować systemem pozwalającym na absorpcję tak znaczących środków i to do końca 2026 r. Priorytetowe zaś jest przygotowanie ogromnej liczby realnych i wykonalnych projektów, zaaranżowanie zasobów do wkładów własnych, uzyskanie wszelkich zgód administracyjnych i zapewnienie zgodności ich realizacji z prawem krajowym i wspólnotowym.
Niezależnie od tempa negocjacji dotyczących KPO, na które jak widać KE ma większy wpływ niż strona Polska, ogrom prac wymaga, aby już dziś rozpocząć przygotowania do faktycznego wdrażania działań ze środków Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Jutro okaże się, że nasza gotowość zaważy o sukcesie KPO. Potrzebujemy projektów wpisujących się w komponenty i reformy. Znamienne będą te o cechach sieciowania istniejących dziś pofragmentowanych rozwiązań, które razem stworzą istotną odpornościową i rozwojową wartość. Za nadrzędne należy uznać projekty zdejmujące bariery rozwojowe.
Szansa polepszenia sytuacji
Kolejne istotne cechy projektów to potencjał akcelerujący, kompleksowość, włączenie podmiotów sektora publicznego, samorządowego, obywatelskiego i biznesowego. Rozwiązywanie istniejących problemów na polu współdziałania i osiągania spójnych celów pomiędzy tymi podmiotami. Newralgiczne jest także wyjście naprzeciw potrzeb wzmocnienia odporności społecznej w odniesieniu m.in. do zatrudnienia, kwalifikacji, troski o młodzież, kobiety i grupy wrażliwe oraz systemu ochrony zdrowia (odporność, skuteczność, dostępność). Odporność w wymiarze zdrowia, gospodarki, społeczeństwa i instytucji, jak wskazuje KE, oznacza zdolność do stawienia czoła wstrząsom/szokom gospodarczym, społecznym, środowiskowym i/lub zmianom strukturalnym w sposób sprawiedliwy, zrównoważony i inkluzywny.
Pamiętajmy również, że równolegle wdrażamy nową perspektywę finansową na lata 2021-2027. Pracy mamy zatem o wiele więcej niż dotychczas. Każde opóźnienie przygotowania projektów w ramach KPO może nas drogo kosztować potencjalną utratą funduszy i za tym idącymi niewykorzystanymi możliwościami rozwojowymi. KPO to ogromna szansa zreformowania kraju, eliminacji wieloletnich zaniechań, ograniczenia strat i nadania nowych impulsów rozwojowych. KPO to jednak przede wszystkim nabycie odporności na kolejne kryzysy, które nie muszą mieć swojego źródła w epidemiach.
