Rozszerzona odpowiedzialność producenta w sektorze gospodarki odpadami

Raport Instytutu Jagiellońskiego

Obecne funkcjonowanie systemów ROP w Polsce wykazuje wiele nieprawidłowości oraz patologii. Kluczową patologią jest tzw. handel kwitami, czyli obrót dokumentami, które z zamierzenia powinny potwierdzać dokonany recykling lub odzysk (tzw. DPR / DPO). Jednakże w wielu przypadkach fałszowane i niepowiązane z fizycznym procesem zagospodarowania odpadów.

1. Na mocy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/851 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów, sektor gospodarki odpadami w Polsce stoi przed wyzwaniem transpozycji do krajowego porządku prawnego przepisów unijnych w zakresie rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Termin implementacji zapisów dyrektywy 2018/851 w zakresie ROP to 5 lipca 2020 roku.
2. Model ROP – oparty o pryncypia gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ), w tym tzw. hierarchę sposobów postępowania z odpadami – polega na „rozszerzeniu” odpowiedzialności producenta za produkt wprowadzany przez niego na rynek. Rozszerzenie to obejmuje końcową fazę cyklu życia produktu, tj. moment gdy produkt staje się odpadem (lub powstają odpady opakowaniowe z produktów w opakowaniach). Odpowiedzialność producenta w ramach ROP polega na jego partycypacji w kosztach zagospodarowania odpadów związanych z wprowadzonym przez niego produktem. Na podstawie zapisów dyrektywy 2018/851, w przypadku Polski udział producentów w kosztach gospodarowania odpadami z produktów powinien wynieść co najmniej 80%.
3. Zakresem danego systemu ROP powinny być objęte określone kategorie odpadów, które wytwarzane są zarówno w strumieniu odpadów komunalnych, jak i odpadów przemysłowych (np. odpady opakowaniowe lub ZSEE). W tym kontekście, wdrożenie systemów ROP dla odpowiednich rodzajów odpadów w Polsce wymagać będzie podejścia przekrojowego, łączącego dwa wspomniane wyżej strumienie.
4. W Polsce funkcjonują obecnie systemy wpisujące się w pewnym stopniu w model ROP. Systemy te obejmują odpady opakowaniowe, odpady z pojazdów wycofanych z eksploatacji, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (ZSEE), opony, oleje oraz baterie i akumulatory. Największą grupą pod względem masowym są odpady opakowaniowe.
5. Obecne funkcjonowanie systemów ROP w Polsce wykazuje wiele nieprawidłowości oraz patologii. Kluczową patologią jest tzw. handel kwitami, czyli obrót dokumentami, które z zamierzenia powinny potwierdzać dokonany recykling lub odzysk (tzw. DPR / DPO), lecz które są jednakże w wielu przypadkach fałszowane i niepowiązane z fizycznym procesem zagospodarowania odpadów.
6. W efekcie występowania w obiegu określnej liczby dokumentów bez pokrycia, ich wartość nie odzwierciedla wartości faktycznych kosztów zagospodarowania odpadów. Zjawisko to skutkuje presją na ogólny spadek cen dokumentów DPR / DPO w całym systemie, czego efektem jest brak współmierności w zakresie porywania kosztów zagospodarowania odpadów przez zobowiązanych do tego producentów / wprowadzających produkty
7. Występowanie określonych problemów systemowych w ramach systemu gospodarki odpadami w Polsce zauważa  Prezes UOKiK w raporcie „Badanie rynku usług związanych z zagospodarowaniem odpadów komunalnych w instalacjach w latach 2014-2019” z maja 2020 roku. W przedmiotowym raporcie, Prezes UOKiK m.in.:
   1. Analizuje przyczyny zjawiska wzrostu kosztów zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce obserwowanego w ostatnich dwóch latach,
   2. Wskazuje na potrzebę istnienia regulatora systemuw celu wzmocnienia nadzoru nad branżą (w tym kontroli kosztów).
8. W kontekście powyższego, niezbędne są gruntowne zmiany tak w zakresie funkcjonowania, jak i podmiotów kształtujących system ROP w Polsce. Zmiany te są konieczne w celu zapewnienia (zgodnie z obowiązującymi regulacjami UE w tym zakresie), iż koszty wszelkich procesów zagospodarowania odpadów objętych ROP pokrywane będą w odpowiedniej wysokości przez producentów wprowadzających produkty na rynek, w tym także w celu zapewnienia możliwości (zwłaszcza zasobów finansowych) wypełnienia unijnych wymogów odnośnie stopnia recyklingu określonych rodzajów odpadów.
9. Rozwój systemu ROP może dać pozytywny efekt wizerunkowy dla Regulatora systemu ROP oraz organów administracji państwowej, wynikający zaangażowania państwa w:
   1. dążenie do wyeliminowania patologii systemowych
   2. ochronę środowiska i dbałość o zdrowie obywateli
   3. kampanie edukacyjne dla społeczeństwa w celu podnoszenia świadomości oraz wiedzy i umiejętności co do postępowania z odpadami.

Powyższe działania pozwolą łącznie budować zaufanie do systemu, podnosić autorytet państwa oraz tworzyć wizerunek państwa zaangażowanego w sprawy środowiskowe, postępowego i społecznie odpowiedzialnego, dbającego o dobrostan Polski i jej mieszkańców.